راه‌های شناخت بهتر
- تحقیق
مهم‌ترین گام برای به دست آوردن شناخت واقعی و عمیق از طرف مقابل و خانواده‌اش، به‌ویژه در ازدواج با غیر فامیل، تحقیق است.
امام علی (ع)فرمودند: «تا کسی را خوب نیازموده‌ای به او اطمینان نکن».[1]
متأسفانه بیشتر خانواده‌ها فقط به جلسات گفتگو بسنده می‌کنند. در جلسات گفتگویی که برای شناخت یکدیگر برگزار می‌شود، کمتر خانواده‌ای پیدا می‌شود که معایب و ایرادهای خود و فرزندش را بگوید، بلکه بیشتر به تعریف و تمجید و بیان خوبی‌های خود می‌پردازند.
تحقیق یعنی نگاه کردن به فرد و خانواده‌اش از نگاه دیگران (اشخاصی بی‌طرف که از معایب آنها مطلع‌اند). بسیاری از خانواده‌ها و جوانان به دلیل انجام ندادن تحقیقات لازم، بسنده کردن به آشنایی‌های سطحی و تنها شنیدن سخنان به ظاهر زیبای طرف مقابل، برای ازدواج اقدام کرده‌اند، اما پس از مدت کوتاهی که از زندگی مشترک گذشت و از نزدیک به شناخت واقعی رسیدند، از اینکه تحقیق لازم را نداشته‌اند پشیمان می‌شوند.
تحقیق برای این است که بهتر بتوانیم تصمیم بگیریم و نه بی‌دلیل کسی را رد یا تأیید کنیم.
میزان تحقیق، برای همه خواستگاران یکسان نیست. هرچه خواستگار آشناتر باشد، تحقیق کمتری می‌خواهد و هر چه غریبه‌تر باشد، به تحقیق بیشتری نیاز دارد.[2]
زمان مناسب برای تحقیق
قبل از اجازه دادن به خواستگار برای ورود به خانه دختر و در تماس تلفنی خانواده‌ها، معمولاً تحقیقی مختصر و ابتدایی صورت می‌گیرد. در این تحقیق، بیشتر مسئله همتایی و هم‌ترازی و کفو بودن خانواده‌ها از نظر دینی و فرهنگی، سؤالاتی درباره سن، تحصیلات، خدمت وظیفه (در آقایان) و شهر محل زندگی پرسیده می‌شود.
اما تحقیق اصلی و مهم‌تر، پس از خواستگاری و برگزاری جلسات گفتگوی دختر و پسر انجام می‌شود. این تحقیق برای رفع ابهامات است. معمولاً ابهامات بعد از گفتگو و آشنایی بیشتر ایجاد می‌شود؛ بنابراین، تحقیقات کامل باید بعد از خواستگاری و صحبت‌های خانواده‌ها و دختر و پسر صورت بگیرد.
خانواده پسر باید قبل از رفتن به خواستگاری تحقیقی کلی و محدود درباره دختر و خانواده‌اش انجام دهند؛ خانواده دختر هم، زمانی که خانواده پسر خواستند برای خواستگاری بیایند، باید شناختی کلی از آنها داشته باشند تا اجازه دهند جلسه خواستگاری تشکیل شود.
اگر در مرحله اول تحقیق، خانواده‌ها احساس کردند که در کلیات باهم تناسب دارند، می‌توانند ادامه تحقیق را پس از خواستگاری انجام دهند. البته در فرهنگ برخی از خانواده‌ها تحقیق پیش از خواستگاری جایی ندارد؛ به همین دلیل هم اگر متوجه شوند که شما پیش از خواستگاری اقدام به تحقیق کرده‌اید، ناراحت می‌شوند. پس اگر قبل از خواستگاری، خانواده‌ای بخواهد اقدام به تحقیق کند، بهتر است تا حد امکان به‌گونه‌ای باشد که خانواده طرف مقابل متوجه نشوند.
ویژگی‌های فرد تحقیق کننده
فردی را که خانواده‌ها برای تحقیق می‌فرستند، باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
رازدار باشد؛
باتجربه و مصلحت‌اندیش باشد تا بتواند اطلاعات را به‌درستی از مردم بگیرد؛
توانایی دسته‌بندی و تحلیل اطلاعات را داشته باشد و نتیجه را به‌درستی به دست آورد؛
راستگو باشد تا نتیجه تحقیقات را بی کم وکاست منتقل کند؛
خوش‌رفتار و خوش‌اخلاق باشد و بتواند خوب با مردم ارتباط برقرار کند؛
صبور و باحوصله باشد و برای تحقیق زمان کافی داشته باشد؛
توانایی تشخیص افراد قابل‌اعتماد را از افراد غیرقابل‌اعتماد داشته باشد؛
از روحیات و معیارهای خانواده تحقیق‌کننده، به‌اندازه کافی اطلاع داشته باشد.
ممکن است شخصی که همه این ویژگی‌ها را باهم داشته باشد پیدا نشود. در این صورت باید ببینید از بین دوستان و آشنایانتان چه کسی درصد بالاتری از این ویژگی‌ها را دارد تا کار تحقیق را به او بسپارید.
به یک نفر محقق هم اکتفا نکنید، چون از زاویه دید خودش به مسائل نگاه می‌کند و شاید نکاتی از دید او پنهان بماند. افراد مختلف با زاویه‌های دید متفاوت کار تحقیق را کامل‌تر می‌کنند. بعد از انتخاب فرد یا افراد، چهارچوب تحقیق را برایشان مشخص کنید؛ مثلاً به یکی بگویید از همسایه‌ها تحقیق کند و به دیگری بگویید از محل کارش. بهتر است خانم از خانم و آقا از آقا تحقیق کند تا حجب و حیا مانع امر تحقیق نشود.[3]
منابع تحقیق
برای انجام تحقیق کامل به سراغ این افراد بروید:
- همسایه‌ها؛ اگر خانواده طرف مقابل، به تازگی محله‌شان را عوض کرده‌اند، به سراغ همسایه‌های قدیمی هم بروید. گاهی همسایه‌های قدیمی، چیزهایی می‌دانند که همسایه‌های جدید از آن بی‌خبر هستند.
- اقوام و بستگان؛ البته نظر بستگان تنها می‌تواند راهنمایی برای مراحل دیگر تحقیق باشد؛ زیرا ممکن است بنابر مصلحت، ترس، رعایت خویشاوندی یا داشتن محبت به آنها، واقعیات را نگویند و اگر عیبی دارند، پرده‌پوشی کنند.
- کسانی که با این خانواده وصلت کرده‌اند؛ مانند داماد و عروس و خانواده‌هایشان.
- همکاران در محل کار فعلی یا محل کار قبلی؛
- همکلاسی‌ها و هم‌دوره‌ای‌های دانشگاه یا حوزه و هم‌اتاقی‌های او در خوابگاه و حجره‌های طلبگی.
- دوستان؛ به سراغ دوستان مختلف بروید (در مدرسه، دانشگاه و محله)؛ زیرا آنها از مسائل زیادی اطلاع دارند که حتی خانواده هم از آن بی‌خبرند. هر کسی با افرادی دوستی می‌کند که به آنها شبیه است و از سوی دیگر دوستان تأثیر زیادی بر شخصیت فرد می‌گذارند؛ بر این اساس شناخت دوستان طرف مقابل، اطلاعات خوبی در اختیار شما می‌گذارد.[4]
زمینه‌ها و موضوعات تحقیق
- سبک زندگی خانوادگی؛ ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی هر کس تا حد زیادی متأثر از خانواده اوست. پس سؤال و تحقیق درباره جایگاه اخلاقی و اجتماعی خانواده فرد، کمک بسیاری به شما می‌کند؛
- رفتار فردی و اجتماعی؛ محقق با سؤالاتی می‌تواند رفتار فردی و اجتماعی شخص را بیشتر بشناسد. سؤالاتی از قبیل کدام صفات اخلاقی را در او بیشتر می‌بینید؟ آیا عصبانی می‌شود؟ عصبانیت او را در چه مواقعی دیده‌اید؟ اجتماعی است یا منزوی؟ با چه افرادی رفت و آمد می‌کند؟ معاشرت او با دیگران چگونه است؟ تا چه حد به خانواده و دوستان خود وفادار است؟ چقدر به تعهدات خود پایبند است؟
- دوستان؛ انسان به طور قطع در اعتقاد، اندیشه، منش و شخصیت خود از دوستانش اثر می‌پذیرد. دوستان هر فرد نشان‌دهنده روحیات و ویژگی‌های او هستند. پس درباره دوستان او از افراد گوناگون تحقیق کنید تا دریابید در چه محافل و مجالسی شرکت می‌کند.
- مسئولیت‌پذیری؛ اینکه فرد در زمینه خانواده و مسائل اجتماعی تا چه حد مسئولیت می‌پذیرد؛
- رعایت حقوق دیگران؛ از همسایگان بپرسید که آیا طرف مقابل اهل رعایت حقوق آنان بوده است یا به شکل‌های گوناگون از جمله سر و صدای زیاد یا صدای بلند پخش خودرو در ساعت‌های پایانی شب، باعث اذیت و آزار آنان شده است؛
- اعتقادات مذهبی و میزان پایبندی به احکام و قواعد دینی؛
- توانمندی‌های فرد؛
- وضعیت اقتصادی؛ آیا از درآمد و کار خود راضی است؟ آیا اهل تجملات است یا به زندگی ساده و بی‌آلایش معتقد است؟ درآمد خود را چگونه خرج می‌کند؟ کوشش او برای کسب روزی حلال چگونه است؟
- ارتباطات فامیلی و اهمیت به صله رحم؛
- عمل به تعهدات مالی و اخلاقی در برابر دوستان و همکاران و خانواده.[5]
شیوه تحقیق
سؤالات را طوری بپرسید که طرف مقابل مجبور به توضیح و شرح دادن شود؛ زیرا کلی‌گویی یا جواب‌های مختصر بله و خیر اطلاعات قابل‌استفاده‌ای به محقق نمی‌دهد؛
سؤالات، نباید جهت‌گیری داشته باشد، به گونه‌ای که پاسخ‌دهنده نتواند نظر شما را حدس بزند و مطابق میل شما پاسخ دهد.
به کسی که از او سؤال می‌کنید آرامش روانی و اطمینان خاطر بدهید؛ بگویید «من اطمینان دارم صحبت‌هایمان مانند راز بین ما خواهد ماند»؛
بخشی از تحقیق هم بصری و از طریق دیدن انجام شود؛ یعنی رفتار، حرکات و منش شخص را در خیابان، محل کار، همراه با دوستانش فقط تماشا کنید تا بیشتر با رفتارش آشنا شوید.
موانع تحقیق
فقط متوسل شدن به استخاره و گفتن جمله توکل بر خدا و کنار گذاشتن تحقیق؛
بسنده کردن به وجهه خوب خانوادگی شخص؛
اطمینان به حرف واسطه یا معرف.[6]
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که همان‌گونه که نباید بدون دلیل و شناخت کافی، کسی را به عنوان همسر پذیرفت، نباید بدون دلیل و شناخت کافی هم کسی را رد کرد. بعضی از افراد، فقط به خاطر اینکه از فرد مطرح شده به عنوان همسر آینده (چه دختر و چه پسر)، شناخت کافی ندارند، او را رد می‌کنند. این کار اشتباه است. ممکن است دختر و پسر، فردی را که رد می‌کنند، صالح و مناسب باشد و با از دست دادن او، دیگر فردی به خوبی او نصیبشان نشود.[7]
- گفتگوی مستقیم
از مهم‌ترین و مؤثرترین راه‌های شناخت، صحبت و گفتگوی رو در روی دختر و پسر است. یکی از فایده‌های مهم این گفتگوها این است که از سخنان شخص و صحبت با او، می‌توانید مقدار زیادی به حالات درونی‌اش پی ببرید و از احوال و صفاتش آگاه شوید. معمولاً اولین گفتگوی رسمی در جلسه خواستگاری انجام می‌شود.
پرسش در خواستگاری
مهم‌ترین بخش خواستگاری گفتگوی دختر و پسر است. گاهی خانواده‌ها و حتی دختر و پسر بدون فکر و تأمل از کنار آن می‌گذرند. می‌گویند «وقت برای شناختن یکدیگر بسیار است». با این توجیه، فرصت گفتگوی مقدماتی را به کمترین زمان ممکن کاهش می‌دهند؛ غافل از اینکه این گفتگو، نه‌تنها به زمان کافی احتیاج دارد، بلکه راه و رسم خاصی هم می‌طلبد تا دو طرف بتوانند در کمترین زمان ممکن بهترین شناخت را از طرف مقابل خود به دست آورند.
پرسش‌هایی که در جلسه خواستگاری مطرح می‌شود، نشان‌دهنده شخصیت و نقاط ضعف و قوت پرسش‌کننده است. بنابراین بهتر است پیش از پرسش از همسر آینده، ابتدا تمام آنها را از خود بپرسید و صادقانه به آنها پاسخ دهید.
نخست خود را بشناسید، سپس دیگران را؛ زیرا اگر دنیای درون خود را اصلاح کنید تمام امور بیرونی شما منظم و اصلاح خواهد شد.
یکی از شروط لازم برای خواستگاری، ایده‌آل‌شناسی خویشتن است. اینکه فرد در ذهن خود ترسیم کند می‌خواهد آیندهاش چگونه باشد و در گذشته چه کرده است و نهایتاً به کجا می‌خواهد برسد. این شناخت کمک می‌کند تا فرد با ابعاد وجودی خود بیشتر آشنا شود و در خواستگاری خود را با طرف مقابل مقایسه کند تا بتواند او را برای ازدواج انتخاب کند.
امام علی (ع) فرمودند:
«كسى چیزى را در دل پنهان نمىكند مگر آنكه در سخنان بىاندیشه و رنگ رخسارش، هویدا مىشود (مانند زردى رو كه علامت ترس و سرخى آن که نشانه شرمندگى است) ».[8]
مسائل پنهانی و احوالات درونی انسان را میتوان با گفتگو و سؤال فهمید.
پرسیدن سؤال در جلسات خواستگاری ابزار مهمی برای شناخت از یکدیگر است. گاهی افراد از پاسخ دادن به برخی سؤالات طفره می‌روند که در اینجا باید متوجه وجود مسائل احتمالی شد و در زمان دیگری سؤال را دوباره مطرح و تا گرفتن جواب صبر کرد.
نکات مهم در پرسیدن سؤالات خواستگاری:
پرسش‌هایی که جوابش بله یا خیر است؛ ارزشی ندارد. پس طوری سؤال بپرسید که طرف مقابل مجبور به توضیح دادن شود؛
سؤالات را به‌صورت معکوس بپرسید؛ مثلاً اگر بپرسید نظر شما راجع به صداقت چیست؟ همه می‌گویند صداقت در زندگی خیلی مهم است. در اینجا باید سؤال معکوس بپرسید؛ مثلاً بپرسید بعضی‌ها می‌گویند همه جا هم لازم نیست، آدم همه چیز را بگوید می‌شود دروغ مصلحتی هم گفت، نظر شما چیست؟
در گفتگوی خواستگاری شما پشت سر هم سؤالاتتان را نپرسید، دو یا سه سؤال که پرسیدید بگویید می‌توانم خواهش کنم شما هم سؤال‌هایتان را بپرسید تا بعد من ادامه دهم؟
اولین سؤالات هر کسی نشان‌دهنده اولویت و دغدغه‌های اوست؛ مثلاً اگر اولین سؤال‌های دختر این بود که خانه داری؟ ماشین داری؟ پول داری؟ نشان‌دهنده این است که مادیات برای او در درجه اول اهمیت قرار دارد؛
طوری سؤال را مطرح نکنید که طرف موضع‌گیری کند؛ مثلاً می‌خواهید ببینید خانواده چقدر در تصمیم‌گیری‌های او دخالت می‌کند. اگر بپرسید خانواده چقدر در تصمیم‌های شما دخالت می‌کند؟ طرف موضع می‌گیرد و سریع جواب می‌دهد که نه، خانواده دخالتی ندارد، اما اگر این‌طور بپرسید که خانواده شما چقدر در تصمیم‌گیری‌ها به شما کمک می‌کند؟ دیگر موضع نمی‌گیرد؛
جواب را قبل از سؤال نگویید. یعنی با سؤال خود، اطلاعات ندهید، بلکه اطلاعات بگیرید. چون ممکن است طرف مقابل برای خوشایند شما نظرتان را تأیید کند و نظر واقعی خود را بگوید؛
سؤالاتتان را از قبل روی کاغذ بنویسید تا در گفتگوی خواستگاری فراموشتان نشود. می‌توانید پاسخ‌های طرف مقابل را یادداشت کنید و بعد با دقت بیشتری آنها را ارزیابی کنید؛
به سؤالات طرف مقابل صادقانه پاسخ دهید. نه چیزی را از آن کم کنید و نه چیزی برای محکم‌کاری زیادتر بگویید؛
هرچه سؤالات ریزتر و جزئی‌تر باشد، اطلاعات بیشتری به شما داده می‌شود. پس سعی کنید سؤالاتتان به صورت جزئی باشد؛
به جای استفاده از سؤالات صریح و مستقیم، از سؤالات غیرمستقیم استفاده کنید تا به میزان راستگویی طرف مقابل بهتر پی ببرید؛
همه سؤالات را لازم نیست بپرسید و یا هرکدام را عیناً همان‌طور بپرسید. سؤالاتی را بپرسید که برای شما مهم باشند و بتوانید از جواب آن نتیجه بگیرید.[9]
ویژگی جلسات گفتگو
با نظارت والدین باشد تا مانع از ایجاد علاقه‌های پیش از شناخت شود؛
جلسات گفتگو معمولاً در منزل دختر برگزار می‌شود. البته برگزاری حداقل یک جلسه در خانه پسر هم ضرورت دارد تا خانواده دختر نیز شناخت بیشتری از پسر و خانواده‌اش به دست آورند؛
تا وقتی که جلسات شناخت به نتیجه خاصی نرسیده است، نباید موضوع در بین دوستان و آشنایان پخش شود؛ زیرا ممکن است حرف و حدیث‌ها، سوء‌ظن‌ها، بدبینی‌ها و حتی تهمت‌ها و بدخواهی‌ها را به دنبال داشته باشد؛
مدت‌زمان هر جلسه طولانی و خسته‌کننده نباشد. خستگی و بی‌حوصلگی، دقت را کم می‌کند و جلسه، کیفیت خود را از دست می‌دهد. بین یک تا دو ساعت، وقت مناسبی برای گفتگو در هر جلسه است؛
گفتگوها با آمادگی قبلی و در فضایی آرام و بدون ترس و فشار از طرف دیگران صورت بگیرد؛
برای موفقیت بیشتر، دو طرف باید در ابتدای جلسه از یکدیگر بخواهند صادقانه به پرسش‌ها و مسائل مطرح‌شده پاسخ دهند تا از صفات اخلاقی و خصوصیات یکدیگر آگاهی یابند؛
به پسران و دختران توصیه می‌شود که مانع دیدن یکدیگر نشوند و هر یک اجازه بدهند که دیگری او را ببیند. این موضوع بهتر است، تا اینکه ندیده ازدواج کنند و بعداً ناراضی باشند و در نتیجه یا کارشان به طلاق برسد یا ناچار باشند عمری را در ناراحتی و دلسردی و اختلاف بگذرانند.[10]
شخصی از امام صادق (ع) پرسید: آیا مردی که قصد دارد با زنی ازدواج کند، می‌تواند به گیسوان و زیبایی‌هایش نگاه کند؟
امام صادق (ع) فرمودند: «اگر قصد سوءاستفاده نداشته باشد (و واقعاً به‌قصد پسندیدن برای ازدواج باشد) هیچ اشکالی ندارد».[11]
تقسیم بندی موضوعی سؤالات خواستگاری
هدف از زندگی و ازدواج
به راستی هدف از ازدواج و انتخاب همسر چیست؟ داشتن هم‌صحبت و هم‌نشین و رهایی از حس تنهایی، یافتن عشق زندگی و یا تمامی این موارد.
آیا شما در جایگاه فردی آگاه دلایل خود را برای ازدواج می‌دانید؟ دلایل و انگیزه‌های طرف مقابلتان را چطور؟ برای به دست آوردن این اطلاعات از او بپرسید:
هدفش از ازدواج چیست؟
چرا در این سن علاقه‌مند به تشکیل خانواده شده است؟
معیارهایش برای انتخاب همسر چیست؟
توقعاتش از زندگی آینده چیست؟
از او بخواهید اهدافی را که در زندگی دنبال می‌کند بگوید.[12]
وضعیت سلامت جسم و روان
سلامت جسمی و روانی بحث مهمی است که پیش از ازدواج حتماً باید به آن پرداخت. وضعیت سلامت فرد، مسائل ژنتیکی و خانوادگی باید کاملاً بازگو شوند تا ازدواج با آگاهی کامل انجام گیرد. در غیر این صورت، پس از مدتی احتمال سرد شدن روابط و در نهایت ازهم‌گسیختگی خانواده وجود دارد.
از طرف مقابل بپرسید:
سابقه بیماری دارد؟
داروی خاصی مصرف می‌کند؟
در میان افراد خانواده‌شان سابقه بیماری‌هایی مثل دیابت، صرع، میگرن و … وجود دارد؟
سیگار یا مواد مخدر مصرف می‌کند؟
ناراحتی عصبی، استرس یا افسردگی دارد؟
اهل ورزش کردن است؟
پرخور و اهل شکم است؟
تا چه اندازه به آراستگی خود در خانه و بیرون اهمیت می‌دهد؟
خصوصیات فردی و شخصیتی
هر کس اصول فکری و اعتقادی خاص خود را دارد؛ به عبارت دیگر افراد تحت تأثیر محیط و اطرافیان خود، ویژگی‌های رفتاری، فکری و شخصی منحصر به فردی دارند. این دیدگاه‌های فردی و رویکردهای اجتماعی هستند که شخصیت فرد را تشکیل می‌دهند. برای به دست آوردن اطلاعات از خصوصیات فردی طرف مقابلتان از او این سؤالات را بپرسید:
خصوصیت بارز اخلاقی‌اش چیست؟
نگرانی‌ها و ترس‌هایش در زندگی چیست؟
چه چیزهایی باعث شادی یا ناراحتی او می‌شود؟ زودرنج است؟
چه چیزی عصبانی‌اش می‌کند؟ موقع عصبانی شدن چه می‌کند؟
آیا در کارها با دیگران مشورت می‌کند؟
برون‌گراست یا درون‌گرا؟
وقت‌شناس است؟
تمیز و منظم است؟
احساساتش را بیان می‌کند؟
درباره رازداری، امانت، حسادت، توهین به دیگران و خصوصیات دیگر که خودتان برایتان مهم است، سؤال کنید.
اقتصاد و اشتغال
برخی گمان می‌کنند صحبت درباره مسائل مالی در مراحل اولیه خواستگاری سخت است؛ زیرا این مسئله کاملاً شخصی است و به همین علت بسیاری از مردم از گفتگوی واضح در این باره خودداری می‌کنند. در حالی که صحبت در این زمینه می‌تواند از ایجاد مشکلات احتمالی آینده که بر پایه مسائل مالی است جلوگیری کند.
البته یادآوری می‌شود، صحبت در این زمینه به معنای گفتگو درباره مبلغ و اعداد و ارقام و حساب بانکی نیست، بلکه برای مشخص شدن نگرش هر یک از طرفین درباره مسائل مالی است؛ مثل عادت‌های خرج کردن هر فرد، دیدگاه‌های شخصی در زمینه پس‌انداز و برنامه‌ریزی مالی و حتی گاهی اوقات چگونگی توجه به مشکلات مالی است. از طرف مقابل بپرسید:
شغل و میزان درآمدش چقدر است؟
آیا اهل صرفه‌جویی و پس‌انداز است؟
قرض، وام و بدهی دارد؟
توقعات مالی که از همسرش دارد چیست؟
آیا به کار کردن خانم‌ها در بیرون اعتقاد دارد؟
محل زندگی در آینده کجا خواهد بود؟
مخارج او در ماه چقدر است؟ آیا ولخرج است؟
مشکلات مالی را چگونه حل می‌کند؟
از شغل فعلی خود راضی است؟
از درآمد ماهیانه خود راضی است؟
ساعات کاری‌اش چگونه است؟
حاضر به قبول کاری هست که مجبور باشد به خاطر آن به شهر دیگری منتقل شود؟
مذهب و دین
هنگام انتخاب همسر بسیاری از افراد به دنبال کسی می‌گردند که عقاید و تفکرات مذهبی مشابه خودشان را داشته باشد و معتقدند که این معیار نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب همسر آینده‌شان دارد. البته کسانی هم هستند که توجه چندانی به اعتقادات طرف مقابل خود ندارند. به طور قطع کسانی که قصد ازدواج دارند باید به بیان عقاید خود بپردازند و میزان اهمیت این موضوع را در زندگی مشترک آینده‌شان مشخص کنند. برای کسب اطلاعات در این زمینه از او بپرسید:
دین و مذهب چقدر در زندگی او و خانواده‌اش نقش دارد؟
نماز می‌خواند؟ نمازش را سروقت می‌خواند؟
پوشش او در جامعه چگونه است؟ در برابر نامحرم و محارم تا چه حد است؟
نظرش درباره رفتن به مسجد و جاهای زیارتی چیست؟
تا چه اندازه با قرآن مجید آشنایی دارد؟
از کدام مرجع تقلید پیروی می‌کند؟
خانواده و دوستان
خانواده و دوستان صمیمی فرد تأثیر بسیاری در شکل‌گیری شخصیت او دارند. رفتارهای انسان به طور ریشه‌ای از خانواده منشأ می‌گیرد؛ همچنین فرد به میزان زیادی تحت تأثیر شخصیت و رفتار دوستانش است. بخشی از سؤالات مهمی که باید در این جلسه از او بپرسید:
خانواده برایش چقدر اهمیت دارد؟
احترام به پدر و مادر چقدر برایش اهمیت دارد؟
آیا با خانواده‌اش مشکلی داشته است یا دارد؟
نقش خانواده‌اش در تصمیم‌گیری‌های مهم مثل برنامه‌ریزی ازدواج، انتخاب محل سکونت، تربیت فرزند و چگونگی گذراندن تعطیلات چقدر است؟
از نظر او دیدار خانواده‌ها هرچند وقت یک‌بار و به چه صورت خواهد بود؟
دوستانش چگونه افرادی هستند؟ چقدر برایش اهمیت دارند؟
بعد از ازدواج ارتباطش با دوستان چگونه خواهد بود؟
درباره دوستان همسر آینده و ارتباط با آنها چه نظری دارد؟
تا چه اندازه به رفت‌وآمد با اقوام اهمیت می‌دهد؟
محل زندگی
با مطرح کردن سؤالات این قسمت و بیان عقاید خودتان در این زمینه می‌توانید بر سر این مسئله با هم به توافق برسید.
محل زندگی در آینده کجا خواهد بود؟
تا چه حد، به عقاید طرف مقابل در انتخاب خانه احترام می‌گذارد؟
آیا دوست دارد مکان زندگی‌اش نزدیک خانواده‌اش باشد؟
آیا وضعیت شغلی‌اش به‌گونه‌ای است که مرتب مجبور به تعویض مکان زندگی شود؟
قصد رفتن به کشور دیگری را دارد؟
می‌خواهد در مرکز شهر باشد یا در نواحی دورتر و کم ازدحام‌تر؟
حقوق و وظایف
یکی دیگر از مسائل بحث برانگیز در بیشتر خانواده‌ها، انجام امور خانه و چگونگی تقسیم وظایف است. هنگام ازدواج هر یک از زوجین انتظارات خاص خود را دارند، اما متأسفانه هیچ‌گاه به روشنی عقاید خود را بیان نمی‌کنند و این مسئله مشکل‌ساز می‌شود. بهتر است انتظارات خود را صادقانه بیان کنید تا هر یک از شما به وظایفش آگاه شود.
از او بپرسید:
نقش زن و مرد در خانواده چیست؟
تقسیم‌بندی وظایف بعد از ازدواج چگونه است؟
اگر هر دو شاغل باشیم کارهای خانه بر عهده کیست؟
چه عقیده‌ای درباره نظافت و کارهای خانه دارد؟
چه کسی باید کارهای خارج از خانه را انجام دهد؟
پخت‌وپز و رسیدگی به امور خانه را چگونه باید تنظیم کرد؟
علایق و سرگرمی‌ها
صحبت از علایق و سرگرمی‌ها و نحوه گذراندن اوقات فراغت، مسئله‌ای است که پیش از ازدواج باید به آن پرداخت تا ضمن آشنایی بیشتر با روحیات و سلایق یکدیگر، برنامه‌ریزی آینده در این زمینه آسان‌تر باشد.
مطرح کردن این سؤالات موقعیتی را فراهم می‌کند تا طرفین بهتر بتوانند به معرفی برخی از خصوصیاتشان بپردازند. از او بپرسید:
به سفر علاقه دارد؟ در سال چند بار مسافرت می‌رود؟
در اوقات فراغت چه کاری انجام می‌دهد؟
اهل مطالعه است؟
به چه کتاب‌هایی علاقه دارد؟
چقدر به مهمانی رفتن علاقه دارد؟
آیا کارهای هنری انجام می‌دهد؟
چه میزان به تلفن همراه وابسته است؟ آیا وقت زیادی را به بودن در فضای مجازی اختصاص می‌دهد؟
چند ساعت در روز تلویزیون تماشا می‌کند؟
دوست دارد تعطیلات خود را در خانه باشد و استراحت کند یا اینکه بیرون از خانه باشد؟
بچهدار شدن
یکی دیگر از موضوعات مهمی که طرفین باید در آن توافق داشته باشند، زمان بچهدار شدن و تعداد و نوع تربیت آنها است. از طرف مقابلتان بپرسید:
آیا تمایل به داشتن فرزند دارد؟ تا چند فرزند؟
چه مدت بعد از ازدواج تمایل به بچهدار شدن دارد؟
اگر خودش یا همسرش قادر به بچهدار شدن نباشد چه می‌کند؟
در رفتار با کودکان صبور است یا زود عصبانی می‌شود؟
اگر هر دو شاغل باشیم، مراقبت از فرزند را به چه شخصی می‌سپاریم؟ پرستار، پدربزرگ، مادربزرگ یا دیگر افراد؟
دیدگاه‌های تربیتی‌اش چگونه است؟
آیا به تنبیه بدنی کودکان معتقد است؟
سیاسی و فرهنگی
اگر به دنبال زندگی مشترک آرام و به دور از تنش و اختلاف هستید لازم است هنگام انتخاب همسر به مسائلی مانند تشابه فرهنگی و سیاسی توجه بیشتری داشته باشید. مخصوصاً اگر خود را یک فرد سیاسی می‌دانید لازم است تا خط فکری سیاسی همسرتان به شما نزدیک باشد، در غیر این صورت یک جریان سیاسی در کشور می‌تواند زمینه‌ساز اختلاف زناشویی شود. برای آگاهی از وجود تفاهم در این زمینه سؤالات زیر را از او بپرسید:
اهل کجاست و در چه فرهنگی بزرگ شده است؟
سنت‌های خانوادگی‌شان چیست؟
آیا فرهنگ شما را قبول دارد؟
نظرش درباره نظام و انقلاب چیست؟
آیا در انتخابات شرکت می‌کند؟
آیا در راهپیمایی‌ها شرکت می‌کند؟
عضو حزب خاصی است؟
مسائل سیاسی چقدر در زندگی او تأثیرگذار است؟
- مراجعه به مشاور متخصص
انسان هر قدر هم که دانا باشد، بازهم نمی‌تواند از تمام جوانب یک مسئله آگاه شود. مشورت با دیگران کمک می‌کند تا با اندیشه‌ها و نظرهای متفاوتی روبه‌رو شویم و بتوانیم وسعت دید بیشتری به مسائل مختلف پیدا کنیم.
در هر کاری باید با افراد مطمئن، متخصص، مثبت اندیش و صاحب‌رأی مشورت کرد. اگر مشاور، ویژگی‌های مشاوره را نداشته باشد، مشورت کننده را گمراه می‌کند و زیان مشورت بیشتر از سودش می‌شود.
ویژگی‌های یک مشاور خوب:
رازدار و امین باشد؛
باحوصله و صبور باشد؛
عاقل و فهیم باشد؛
راحت و صریح باشد. تا نظر خود را آزادانه و بدون ترس بیان کند؛
دلسوز و خیرخواه باشد؛
درباره مسائل انتخاب همسر و ازدواج، آگاهی کافی داشته باشد؛
متدین باشد. انسان‌های دین‌دار بیشتر قابل‌اعتماد هستند.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
«مشاوره از پشیمانی جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود انسان از توبیخ و سرزنش خود و دیگران در امان باشد».[13]
پدران و مادران، می‌توانند اولین مشاوران دلسوز و خیرخواه برای فرزندانشان باشند و تجربه‌های مفید خود را در اختیار آنها بگذارند، اما عقایدشان را بر آنها تحمیل نکنند. بزرگترهای ما شاهد ازدواج، زندگی و حتی طلاق بسیاری از افراد بوده‌اند و تجربه‌های زیادی کسب کرده‌اند. مشورت با آنها حتی اگر تحصیلات و موقعیت اجتماعی پایینی هم دارند، بازهم کاری مفید و ارزشمند خواهد بود؛ بنابراین برای انتخاب همسر، نخست با پدر و مادر خود که دلسوزترین و خیرخواه‌ترین مشاوران هستند مشورت کنید و از تجربیات و راهنمایی‌های آنها بهره بگیرید.
علاوه بر مشورت با والدین، مشاوره روان‌پزشکی نیز برای شناخت تیپ‌های شخصیتی و تخمین میزان سازگاری همسران می‌تواند کارآمد باشد. بسیاری از مشاوران، تست‌های شخصیتی روی دختر و پسر اجرا می‌کنند که دو طرف باید به تست‌ها صادقانه پاسخ دهند.
معمولاً مشاوران در یک جلسه سه فرم دیدار با شخص را اجرا می‌کنند؛ یک‌بار زن، یک‌بار مرد و یک‌بار هر دو.
مراجعه به مشاور علاوه بر اینکه به شناخت همسر کمک می‌کند، به خود فرد نیز کمک می‌کند تا خود را بشناسد.
البته مشاور روان‌پزشکی پیش از ازدواج باید متخصص، باسواد در زمینه مشاوره ازدواج، امین، متعهد و رازدار باشد.[14]
- خواندن صیغه محرمیت
برخی از خانواده‌ها برای شناخت بیشتر دختر و پسر از یکدیگر، پیشنهاد محرم شدن قبل از عقد دائم و ازدواج را می‌دهند. محرمیت و عقد موقت یا همان صیغه محرمیت در این دوران، مخالفان و موافقان خود را دارد. عده‌ای این اقدام را شرعی و واجب می‌دانند و برخی هم آن را مانعی برای گرفتن تصمیم درست.
در فقه اسلامی تنها راه محرمیت زن و مرد خواندن «صیغه» است. این صیغه اگر با قصد ازدواج موقت باشد، درواقع پایه نوعی از عقد ازدواج است که برای مدتی معین بین زن و مرد بسته می‌شود و با پایان گرفتن مدت عقد، رابطه زوجیت هم تمام می شود . این صیغه محرمیت می‌تواند در دوران نامزدی به منظور برقراری محرمیت بین دختر و پسر هم خوانده شود.
گفته می‌شود که دوران قبل از عقد، دورانی برای شناخت از یکدیگر است، اما در این مدت افراد کمتر خود واقعی‌شان را نشان می‌دهند و یکدیگر را امتحان می‌کنند. صیغه در این دوره اغلب در خانواده‌های مذهبی به منظور پرهیز از گناه صورت می‌گیرد. اگرچه صیغه محرمیت در این زمان نقاط مثبتی دارد، اما از دیدگاه روان‌شناسی اقدام مناسبی برای یک انتخاب آگاهانه به شمار نمی‌آید. نکته مثبت آن این است که به دلیل ایجاد نزدیکی بیشتر بین دختر و پسر، سبب می‌شود دو طرف در بیان خواسته‌های خود درباره ازدواج راحت‌تر عمل کنند.
در این وضعیت توقعات بیشتری ایجاد می‌شود و دو طرف بر اثر روابط نزدیکی که با هم پیدا می‌کنند از نظر عاطفی نیز وابستگی بیشتری به هم خواهند داشت، اما درست مشکل از همین‌جا آغاز می‌شود؛ زیرا ممکن است رضایت دو طرف از هم درباره روابط جنسی برآورده نشود و قضیه ازدواج بین آنها منتفی اعلام شود. در این حالت اغلب این خانم‌ها هستند که از نظر روحی شکست می‌خورند، زیرا احساس می‌کنند از آنها سوءاستفاده شده است.
ممکن است روابط جنسی نزدیک در این دوران بین دختر و پسر به وجود بیاید اما دو طرف یکدیگر را برای شروع زندگی مشترک مناسب نبینند و تصمیم به فسخ صیغه کنند؛ با فسخ صیغه محرمیت، اغلب این دختر است که دچار احساس ناخوشایند می‌شود. ازآنجایی‌که خانم‌ها جزئی‌نگر هستند و مسائل پیش‌آمده را بارها در ذهن مرور می‌کنند، این آسیب برای آنها بیشتر است.
صیغه در صورتی قابل توصیه است که خانمی ازدواج کرده و بیوه باشد نه برای دختری که دوشیزه است. صیغه تنها موقعیت ناخوشایندی را ایجاد می‌کند که در آینده شخص به خاطر برخی مسائل جنسی پیش‌آمده، از لحاظ عاطفی وابسته‌تر شود و قادر به گرفتن تصمیم درست نباشد. یعنی با وجود احساس ناخوشایند به طرف مقابل، به دلیل وضعیت به وجود آمده، به اجبار تن به ازدواج دهد؛ بنابراین بهتر است برای شناخت بیشتر در دوران قبل از عقد، برقراری روابط طبق پایبندی به اصول و زیر نظر خانواده‌ها باشد.
اگر اصرار خانواده‌ها بر این است که بین دختر و پسرشان حتماً صیغه محرمیت خوانده شود، بهتر است صیغه محرمیت از نوع مشروط باشد. یعنی زمانی که دو طرف (دختر و پسر) بعد از چند جلسه آشنایی به این نتیجه رسیدند که مناسب ازدواج با یکدیگر هستند و خواستگاری رسمی انجام شد، بعد از آن برای یک دوره حداکثر دوماهه به هم محرم شوند؛ به شرطی که این محرمیت تنها در حد صحبت کردن و دست دادن باشد و نه بیشتر.
صیغه محرمیت زمانی باید صورت گیرد که ۹۰درصد از ازدواج مطمئن باشیم. زمانی که کار تقریباً به اتمام رسیده است و دو طرف در حال آماده شدن برای عقد دائم هستند، صیغه محرمیت انجام می‌شود.
گاهی ممکن است در این مرحله مواردی پیش بیاید که ازدواج را بر هم بزند و این امر طبیعی است و اگر صیغه مشروط باشد، هیچ آسیبی به دختر وارد نمی‌شود.
این صیغه شروطی دارد؛ باید در حضور جمع و از سوی فردی مؤمن قرائت شود و برای دختر مهریه تعیین شود. صیغه‌ای که دو طرف خود بخوانند، صحیح نیست و حق دختر در آن ضایع می‌شود. در زمان اجرای صیغه مشروط، پدر دختر باید قید کند که صیغه مشروط است. در این حالت محرمیت تنها در حد روابط عادی جایز است و نباید فراتر رود. اگر فراتر باشد گناه محسوب می‌شود؛ زیرا اذن پدر مهم است و پدر صیغه را مشروط کرده است. پس توصیه می‌شود صیغه محرمیت از نوع مشروط باشد.
نکته مهم این است که متأسفانه بسیاری از افراد و خانواده‌ها باوجود خواندن صیغه محرمیت هیچ نیازی به ثبت این رابطه حتی به شکل یک سند میان خود و با حضور چند شاهد نمی‌بینند. در نتیجه دختر و پسر وارد رابطه‌ای می‌شوند که آثار حقوقی بسیاری برای آنان به همراه دارد، اما در صورت وقوع مشکل هیچ راهی برای اثبات آن ندارند. این موضوع به‌ویژه در فضای سنتی حاکم بر جوامعی مانند کشور ما، می‌تواند تأثیرات جدی بر زندگی دختران جوان داشته باشد.
ممکن است در دوران صیغه فرزندی به وجود بیاید. اگرچه از لحاظ قانونی و شرعی ملحق به پدر است، اما اثبات این موضوع می‌تواند دردسرهای زیادی به همراه داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود اگر قرار است که صیغه محرمیت میان دختر و پسر خوانده شود، با آگاهی به همه موارد حقوقی و همچنین با تنظیم سند و در حضور شاهد صورت گیرد تا از عواقب منفی آن جلوگیری شود.
[1]. غرر الحکم و درر الکلم، ص 747.
[2]. ازدواج موفق، مؤسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، ص 150- 154؛ تصمیمی برای یک عمر، علی پارسانیا، ص 127.
[3]. ر.ک: تصمیمی برای یک عمر، علی پارسانیا، ص 129- 130.
[4]. ر.ک: راهنمای ازدواج، امیر ملک محمودی، ص 165؛ جوانان و انتخاب همسر، علی اکبر مظاهری، ص 188.
[5]. گلبرگ زندگی، حسین دهنوی، ص 202-204.
[6]. تصمیمی برای یک عمر، حمید پارسانیا، ص 136-138.
[7]. جوانان و انتخاب همسر، علی اکبر مظاهری، ص 186.
[8]. نهج‌البلاغه، حکمت 26.
[9]. سین‌جین‌های خواستگاری، مسلم داودی نژاد، ص 178-187.
[10]. آیت الله امینی.
[11]. الکافی، ج5، ص365.
[12]. قبل از ازدواج بخوانید! 300 پرسش کلیدی، آزاده الیاسی، ص 10-125.
[13]1. نهج الفصاحه، ص 781.
[14]. راهنمای ازدواج، امیرملک محمودی، ص 161.
